Ik wil het even hebben over mensen

Ik wil het even hebben over mensen. En hoe zij handelen, in wat voor situatie dan ook. In welke rollen we ook gegoten zijn, we zijn allemaal altijd ook mens. Al lijkt dat soms niet zo. Een heel ander onderwerp dan waar ik gewoonlijk over schrijf. Het vormde zich in mijn hoofd en mijn hart en de woorden willen eruit.

Pas geleden las ik De Boekendief. Een boek over een Duits meisje, dat door omstandigheden bij haar ouders, tijdens de Tweede Wereldoorlog naar een pleeggezin moest. Ze had het daar goed. Maar het was dus wel oorlog. En zij woonde in Duitsland. Dus zij, en de mensen om haar heen, werden verwacht aan de kant van Hitler te staan. Ze hadden geen keus. Of nou ja, feitelijk heb je altijd een keus, maar die andere keus, zou ervoor zorgen dat ze het heel moeilijk zouden krijgen. En naar de gevangenis zouden moeten. Of erger. Dus kozen ze ervoor om voor het oog grotendeels mee te doen, terwijl ze er ondertussen hun eigen mening op na hielden en enkele Joden hielpen, op hun manier.

Het was een indrukwekkend en mooi boek. Treurig ook. Ontroerend. Meeslepend. En bij vlagen grappig. Het was dan wel oorlog, het leven ging min of meer ook gewoon door. En ze was een kind, en kinderen spelen en voeren kattenkwaad uit. Het had ook iets ontnuchterends dat de verteller in het boek, de dood zelf was. En hij was moe, want hij had het erg druk, zo in deze oorlog. De dood had ook een scherpe blik. En humor. En een mooie mildheid.

Ik verbaas me altijd over oorlogen en veldslagen en felle discussies waar mensen lijnrecht tegenover anderen staan. We zijn namelijk allemaal mens. We passen ook in hokjes, sommige zijn bepaald door waar we geboren zijn, wanneer we geboren zijn, bij welke ouders we horen, uit welk land we komen. Daar kunnen we weinig aan doen. Die zijn zo. In andere hokjes passen we, omdat we zo gevormd zijn. Door onze opvoeding. En door wat we horen en lezen en meekrijgen van de mensen en de wereld om ons heen. Zo vormen we onszelf.

Je wereldbeeld en hoe jij in het leven staat, is ergens volstrekt willekeurig. Dat fascineert me altijd. Vooral in tijden van oorlog. Omdat alles dan zo uitvergroot is en op de spits wordt gedreven.

Gisteren was ik in het Valkhof Museum in Nijmegen. Ik zag een aantal mooie, grappige en bijzondere kunstwerken en liep toen de tentoonstelling ‘Ontmoetingen in oorlogstijd’ in. Het ging over een aantal Nijmegenaren tijdens de Tweede Wereldoorlog, het pad dat zij liepen, de keuzes die zij maakten. Het was mooi vormgegeven in een tijdslijn, die een paar zalen besloeg en waar ook de historische gebeurtenissen in Nijmegen, de rest van Nederland en de wereld beschreven werden.

Ik vond het heftig om te zien. Indrukwekkend ook. Onbegrijpelijk. Fascinerend.

En ook hier overviel het me weer: mensen moeten altijd kiezen. Door niks te kiezen, neem je ook een standpunt in. Door wel te kiezen ook. Sommige keuzes maak je met je hart, andere met je verstand. Je kiest uit overtuiging, uit angst, uit gewoonte, uit haat, uit gemakzucht, uit wanhoop, uit liefde.

We zijn allemaal mensen. Aan welke kant we ook staan. Waar we ook in geloven.

En alhoewel ik hoop dat ik nooit in zo’n oorlogssituatie terechtkom, hoop ik wel dat mocht dat ooit gebeuren, ik ten allen tijde mezelf mens kan voelen. En mijn eigen keuzes kan maken. En het goede in het leven en andere mensen kan blijven zien. Dat is namelijk het enige waar ik invloed op heb. Altijd.

Ter afsluiting een paar zinnen van Etty Hillesum, die een dagboek en brieven schreef terwijl zij, als Jodin, in Kamp Westerbork aan het werk was in het ziekenhuis daar:

“Ik weet dat zij, de haten, daar hun gegronde redenen voor hebben. Maar waarom zouden we steeds de goedkoopste weg moeten kiezen? Ik heb het (daar) zo sterk ervaren, hoe iedere atoom haat, aan deze wereld toegevoegd, haar onherbergzamer maakt, dan zij als is.”

“Er is geen enkel casuaal verband tussen het gedrag van mensen en de liefde, die je voor ze voelt. Die liefde voor de medemens is als een elementaire gloed, waaruit men leeft. Die medemens zelf heeft er nauwelijks iets mee te maken.”